สาสนปฏฺฐานวารวณฺณนา

[89]

เอวํ สพฺพถา นยสมุฏฺฐานํ วิภชิตฺวา อิทานิ สาสนปฏฺฐานํ วิภชนฺโต ยสฺมา สงฺคหวาราทีสุ มูลปเทเหว ปฏฺฐานํ สงฺคเหตฺวา สรูปโต น ทสฺสิตํ, ตสฺมา ยถา มูลปเทหิ ปฏฺฐานํ นิทฺธาเรตพฺพํ, เอวํ ปฏฺฐานโตปิ มูลปทานิ นิทฺธาเรตพฺพานีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อฏฺฐารส มูลปทา กุหิํ ทฏฺฐพฺพา? สาสนปฏฺฐาเน’’ติ อาหฯ มูลปทสาสนปฏฺฐานานญฺหิ อญฺญมญฺญสงฺคโห ปุพฺเพ ทสฺสิโต เอวาติฯ อถ สาสนปฏฺฐานนฺติ โก วจนตฺโถ? สาสนสฺส ปฏฺฐานนฺติ สาสนปฏฺฐานํ , สาสนํ เทสนา, ตสฺสา เวเนยฺยชฺฌาสยานุรูปํ เตสํ หิตสุขนิปฺผาทนตฺถํ ปกาเรหิ ฐานํ ปวตฺติ สาสนปฏฺฐานํฯ อิธ ปน ตสฺส ตถาภาวทีปนํ ‘‘สาสนปฏฺฐาน’’นฺติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา สาสนํ อธิสีลสิกฺขาทโยฯ เตสํ ปวตฺตนุปายภาวโต ปติฏฺฐหนฺติ เอเตหีติ ปฏฺฐานานิ, สํกิเลสาทิธมฺมาฯ เตสํ ปเวทนโต ตทุปจาเรน สุตฺตานิ ปฏฺฐานานิฯ เตสํ ปน สมูหภาวโต อยํ ปกรณปฺปเทโส ปฏฺฐานํ นามฯ

อปโร นโย – เกนฏฺเฐน ปฏฺฐานํ? ปฏฺฐิตฏฺเฐน คมนฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ ‘‘เย เต โคฏฺฐา ปฏฺฐิตคาโว’’ติ (ม. นิ. 1.156) อาคตฏฺฐานสฺมิญฺหิ เยน ปฏฺฐาเนน เต ‘‘โคฏฺฐา ปฏฺฐิตคาโว’’ติ วุตฺตา, ตํ อตฺถโต คมนํ โหติฯ อิติ นาติวิตฺถาริตนเยสุ หารนเยสุ อนิสฺสงฺคคมนสฺส เทสนาญาณสฺส สํกิเลสภาคิยาทิโลกิยาทิเภเทสุ ตทุภยโวมิสฺสกเภเทสุ จ วิตฺถาริตนยลาภโต นิสฺสงฺควเสน ปวตฺตคมนตฺตา เต สํกิเลสภาคิยาทโย โลกิยาทโย จ วิสุํ วิสุํ โวมิสฺสา จ อธิกรณวเสน ปฏฺฐานํ นามฯ เตสํ ปกาสนโต อยํ ปกรณปฺปเทโส ปฏฺฐานนฺติ เวทิตพฺพํฯ

‘‘สํกิเลสภาคิย’’นฺติอาทีสุ สํกิลิสฺสติ เอเตนาติ สํกิเลโสฯ สํกิเลสภาเค สํกิเลสโกฏฺฐาเส ปวตฺตํ สํกิเลสภาคิยํฯ วาสนา ปุญฺญภาวนา, วาสนาภาเค ปวตฺตํ วาสนาภาคิยํ, วาสนํ ภชาเปตีติ วา วาสนาภาคิยํฯ นิพฺพิชฺฌนํ โลภกฺขนฺธาทีนํ ปทาลนํ นิพฺเพโธฯ นิพฺเพธภาเค ปวตฺตํ, นิพฺเพธํ ภชาเปตีติ วา นิพฺเพธภาคิยํฯ ปรินิฏฺฐิตสิกฺขาธมฺมา อเสกฺขา, อเสกฺขภาเว ปวตฺตํ, อเสกฺเข ภชาเปตีติ วา อเสกฺขภาคิยํฯ เตสุ ยตฺถ ตณฺหาทิสํกิเลโส วิภตฺโต, อิทํ สํกิเลสภาคิยํฯ ยตฺถ ทานาทิปุญฺญกิริยวตฺถุ วิภตฺตํ, อิทํ วาสนาภาคิยํฯ ยตฺถ เสกฺขา สีลกฺขนฺธาทโย วิภตฺตา, อิทํ นิพฺเพธภาคิยํฯ ยตฺถ ปน อเสกฺขา สีลกฺขนฺธาทโย วิภตฺตา, อิทํ อเสกฺขภาคิยํฯ อิตรานิ เตสํ โวมิสฺสกนยวเสน วุตฺตานิฯ

ตานิ ปน ฉ ทุกา จตฺตาโร ติกา เอกํ จตุกฺกํ อปรมฺปิ เอกํ จตุกฺกนฺติ ทฺวาทส โหนฺติฯ